آلیاژ طلا چیست؟ آیا آلیاژ طلا روی ارزش آن تأثیر می‌گذارد؟

شنیده‌اید که طلای خالص، آن‌طور که در معادن یافت می‌شود، برای ساخت بسیاری از مصنوعات چندان مناسب نیست. اینجاست که مفهومی کلیدی به نام آلیاژ طلا چیست؟ وارد داستان می‌شود. اما آلیاژ طلا چیست، چرا به آن نیاز داریم و چگونه این ترکیبات، دنیای طلا و جواهر را متحول کرده‌اند؟ در این مقاله قصد داریم به زبانی ساده، به این سوالات و بسیاری دیگر پاسخ دهیم تا شما، با دنیای آلیاژهای طلا آشنا شوید.

طلای خالص چیست؟

ابتدا نگاهی به خود طلا در خالص‌ترین شکلش، یعنی طلای ۲۴ عیار (که خلوص آن نزدیک به ۱۰۰ درصد است)، می‌اندازیم. طلای خالص، فلزی زیبا با درخششی بی‌نظیر است. رنگ زرد عمیق و گرمی دارد که با یک نقطه ضعف بزرگ همراه است؛ نرمی بیش از حد. آلیاژ طلای ۲۴ عیار به قدری نرم و انعطاف‌پذیر است که به راحتی با فشار انگشت تغییر شکل می‌دهد، خم می‌شود و خراش برمی‌دارد.

تصور کنید یک انگشتر از طلای خالص داشته باشید؛ احتمالا پس از مدت کوتاهی استفاده روزمره، دیگر آن شکل و شمایل اولیه خود را نخواهد داشت. این نرمی ذاتی، چکش‌خواری و قابلیت مفتول شدن فوق‌العاده‌ای به طلا می‌بخشد. اما آن را برای ساخت زیورآلاتی که قرار است در برابر سختی‌های زندگی روزمره مقاومت کنند، نامناسب می‌سازد. جواهرات، به‌خصوص انگشترها و دستبندها، دائما در معرض برخورد و سایش هستند. پس اگر از طلای خالص ساخته شوند، به سرعت آسیب می‌بینند و زیبایی خود را از دست می‌دهند.

آلیاژ چیست؟

کلمه آلیاژ ریشه‌ای فرانسوی (allier) دارد و به معنای ترکیب کردن است. آلیاژ به ترکیبی گفته می‌شود که از مخلوط کردن دو یا چند فلز مختلف، یا یک فلز با یک یا چند عنصر غیرفلزی (مانند کربن در فولاد) به دست می‌آید. در این ترکیب، فلزی که بیشترین درصد را به خود اختصاص می‌دهد، معمولا به‌عنوان فلز پایه شناخته می‌شود.
اما هدف از این ترکیب کردن و ساخت آلیاژ چیست؟ پاسخ در این عبارت خلاصه می‌شود؛ بهبود خواص. بشر همواره در تلاش برای پیشرفت و بهینه‌سازی ابزارها و مواد پیرامون خود بوده است. با ساخت آلیاژ، انسان توانسته نقاط قوت یک فلز را تقویت کرده و نقاط ضعف آن را برطرف کند. این بهبود خواص می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• افزایش سختی و استحکام: بسیاری از فلزات خالص، نرم هستند. با افزودن فلزات دیگر، می‌توان سختی و مقاومت آن‌ها را در برابر سایش، خراش و تغییر شکل به‌طور چشمگیری افزایش داد.
• تغییر رنگ: می‌توان با ترکیب فلزات مختلف، به رنگ‌های جدید و جذابی دست یافت که در فلز پایه به تنهایی وجود ندارد.
• افزایش مقاومت در برابر خوردگی: برخی آلیاژها مقاومت بیشتری در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی شیمیایی از خود نشان می‌دهند.
• تغییر نقطه ذوب: می‌توان نقطه ذوب فلز را برای کاربردهای خاص، بالاتر یا پایین‌تر برد.

چرا و چگونه ترکیب آلیاژ شکل می‌گیرد؟

حال که با مفهوم کلی آلیاژ و اهداف آن آشنا شدیم، به سراغ پرسش اصلی بازمی‌گردیم؛ چرا طلا را با فلزات دیگر ترکیب می‌کنند و آلیاژ طلا چگونه ساخته می‌شود؟ همان‌طور که اشاره شد، دلیل اصلی، غلبه بر نرمی ذاتی طلای خالص و افزایش دوام و پایداری آن برای ساخت مصنوعات است. این کاربرد آلیاژ طلا بسیار مهم است. اما این تنها دلیل نیست. اهداف اصلی ساخت آلیاژ طلا عبارت‌اند از:

۱- افزایش استحکام و سختی

افزایش استحکام و سختی مهم‌ترین هدف است. با افزودن فلزاتی مانند مس، نقره، پالادیوم یا پلاتین، ساختار اتمی طلا تغییر کرده و مقاومت آن در برابر خراش، خم شدن و سایش به طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. این امر باعث می‌شود زیورآلات ساخته شده از آلیاژ طلا، برای استفاده روزمره بسیار مناسب‌تر باشند.

۲- ایجاد رنگ‌های متنوع و جذاب

طلای خالص به رنگ زرد درخشان است. اما سلیقه‌ها تفاوت دارد و بسیاری از افراد به دنبال رنگ‌های دیگری برای زیورآلات خود هستند. با ترکیب طلا با فلزات مختلف، می‌توان به طیف وسیعی از رنگ‌ها دست یافت؛ از جمله طلای سفید، طلای رزگلد (صورتی یا قرمز). هر فلز آلیاژی، تاثیر منحصربه‌فردی بر رنگ نهایی محصول دارد.

۳- تسهیل در فرایند ساخت

برخی فلزات آلیاژی می‌توانند نقطه ذوب طلا را اندکی تغییر دهند یا سیالیت (روانی) آن را در حالت مذاب بهبود بخشند. این امر فرایند ریخته‌گری و ساخت طرح‌های پیچیده و ظریف را برای جواهرسازان آسان‌تر می‌کند.

۴- کاهش قیمت

با افزایش درصد فلزات دیگر در آلیاژ، قیمت تمام‌شده طلای نهایی کاهش پیدا می‌کند. این موضوع باعث می‌شود طلای با عیار پایین‌تر، برای طیف وسیع‌تری از خریداران با بودجه‌های مختلف، قابل دسترس باشد.

فلزات در ترکیب با آلیاژ طلا

فلزاتی که معمولا برای ساخت آلیاژ طلا به کار می‌روند، هر یک ویژگی‌های خاصی به ترکیب نهایی می‌بخشند. در ادامه انواع فلزاتی که با طلا ترکیب می‌شوند را توضیح داده‌ایم.

نقره (Silver)

افزودن نقره به طلا، باعث روشن‌تر شدن رنگ زرد آن می‌شود و می‌تواند به ایجاد رنگ سبز ملایم نیز کمک کند. آلیاژ طلا و نقره همچنین چکش‌خواری آلیاژ را بهبود می‌بخشد.

مس (Copper)

مس سختی طلا را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد و عامل اصلی ایجاد رنگ‌های گرم مانند قرمز، صورتی و رزگلد است. آلیاژ طلا و مس باعث می‌شود هرچه درصد مس بیشتر باشد، رنگ آلیاژ به قرمزی بیشتری متمایل شود.

پالادیوم (Palladium) و پلاتین (Platinum)

این دو فلز گران‌بها، اصلی‌ترین گزینه‌ها برای ساخت آلیاژ طلای سفید هستند. آن‌ها رنگ زرد طلا را خنثی کرده و به آن ظاهری نقره‌ای-سفید می‌بخشند. همچنین مقاومت و درخشندگی آلیاژ را افزایش می‌دهند.

نیکل (Nickel)

در گذشته، نیکل نیز به‌طور گسترده برای ساخت طلای سفید استفاده می‌شد؛ زیرا ارزان‌تر از پالادیوم و پلاتین بود. نیکل می‌تواند در برخی افراد باعث ایجاد حساسیت پوستی (درماتیت تماسی) شود. به همین خاطر امروزه استفاده از آن بسیار محدود شده و آلیاژهای حاوی پالادیوم ترجیح داده می‌شوند.

روی (Zinc)

روی معمولا به مقدار کم به آلیاژهای طلا اضافه می‌شود. این فلز می‌تواند به‌عنوان یک عامل کاهنده اکسیداسیون عمل کرده و از تغییر رنگ برخی فلزات دیگر (مانند مس) در حین فرایند ذوب جلوگیری کند. همچنین به سیالیت مذاب و پر شدن بهتر قالب‌ها در ریخته‌گری کمک می‌کند.

سایر فلزات

 در موارد خاص و برای دستیابی به رنگ‌ها یا خواص بسیار ویژه، ممکن است از فلزات دیگری مانند آهن، آلومینیوم، کادمیوم، ایندیوم یا گالیوم نیز در مقادیر بسیار کم استفاده شود.

رابطه عیار طلا و آلیاژ طلا

به‌طور کلی، هرچه عیار طلا بالاتر باشد، میزان طلای خالص در آن بیشتر، رنگ آن به طلای خالص نزدیک‌تر (زردتر و پررنگ‌تر)، و قیمت آن نیز گران‌تر خواهد بود. از طرف دیگر، با کاهش عیار، سختی و دوام آلیاژ معمولا بیشتر می‌شود و قیمت آن نیز کاهش پیدا می‌کند.
برای تشخیص عیار طلا، معمولا یک عدد یا کد روی قسمت داخلی یا کمتر در معرض دید زیورآلات حک می‌شود. این اعداد می‌توانند به صورت عیار (مثلا 18K) یا به صورت میلی‌سیم (میزان خلوص در هزار قسمت، مثلا ۷۵۰ برای آلیاژ طلای 18 عیار، که نشان‌دهنده ۷۵۰ قسمت طلا در ۱۰۰۰ قسمت آلیاژ است.) باشند.

انواع آلیاژ طلا

طلا دارای آلیاژ‌های مختلفی است که هر کدام ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارند. این آلیاژها را در ادامه توضیح داده‌ایم.

طلای زرد

این رنگ کلاسیک، با ترکیب طلا، نقره و مس (گاهی روی) به دست می‌آید و نزدیک‌ترین ظاهر را به طلای خالص دارد. تناژهای مختلف زرد با تغییر نسبت نقره و مس ایجاد شده و طلای ۱۸ عیار آن معمولا شامل ۷۵٪ طلا و ترکیبی از این دو فلز است.

آلیاژ طلای سفید

جایگزینی محبوب برای پلاتین، طلای سفید است. این نوع طلا، از آلیاژ طلا با فلزات سفیدرنگ مانند پالادیوم یا پلاتین و به ندرت نیکل ساخته می‌شود. اغلب، برای درخشش بیشتر، با رودیوم روکش شده که این روکش پس از مدتی نیاز به تجدید دارد.

طلای رزگلد، صورتی یا قرمز (Rose Gold)

این رنگ‌های گرم و رمانتیک، با افزودن درصد بالایی از مس به طلا حاصل می‌شوند؛ هرچه مس بیشتر، رنگ قرمزتر. افزودن نقره می‌تواند رنگ را به سمت صورتی یا رزگلد ملایم‌تر کند؛ مانند ترکیب ۷۵٪ طلا، ۲۰-۲۲٪ مس و ۳-۵٪ نقره در طلای رزگلد ۱۸ عیار.

طلای سبز

این رنگ خاص با تناژ زرد مایل به سبز، گاهی الکتروم طبیعی نامیده می‌شود و از آلیاژ طلا با درصد قابل توجهی نقره به دست می‌آید. طلای سبز ۱۸ عیار می‌تواند شامل ۷۵٪ طلا و ۲۵٪ نقره باشد.

طلای بنفش یا ارغوانی

این رنگ بسیار خاص و زیبا از ترکیب طلا با آلومینیوم (مثلا ۷۹٪ طلا و ۲۱٪ آلومینیوم) حاصل می‌شود. به دلیل شکنندگی ناشی از تشکیل ترکیب بین‌فلزی، بیشتر کاربرد تزئینی در قطعات خاص یا طرح‌های چندرنگ دارد.

طلای آبی

این رنگ نادر از آلیاژ طلا با فلزاتی مانند ایندیوم یا گالیوم (مثلا ۴۶٪ طلا و ۵۴٪ ایندیوم) به دست می‌آید. در واقع طلای آبی نیز مانند طلای بنفش، بیشتر جنبه تزئینی داشته و ممکن است خواص مکانیکی متفاوتی از خود نشان دهد.

طلای سیاه

طلای مشکی اغلب نتیجه‌ پوشش‌دهی سطحی آلیاژهای طلای معمولی (زرد یا سفید) با موادی مانند روتنیوم سیاه است. گرچه ترکیب با کبالت نیز برای ایجاد تناژ تیره کاربرد دارد.

جمع‌بندی

در این مقاله مشخص شد که آلیاژ طلا یک ترکیب فلزی ساده نیست. بلکه نتیجه‌ دانش و فرایندی است که به طلا، کاربرد و ویژگی‌های جدیدی می‌دهد. بدون آلیاژ، بسیاری از زیورآلات مقاوم و زیبایی که امروزه استفاده می‌کنیم، قابل ساخت نبودند. آلیاژها با افزایش استحکام، ایجاد رنگ‌های مختلف و ساده‌تر کردن مراحل ساخت، طلا را از یک ماده صرفا زینتی به یک جز مهم در صنعت تبدیل کرده‌اند.

سوالات متداول